Waarom een coöperatieve bank het achterhaalde status-quo van het Belgische bankenlandschap drastisch door elkaar schudt.
Sebastien Mortier - Inhoudelijk medewerker van FairFin
Alle banken hebben de mond vol van mooie groene en ethische praatjes. In het zog van de klimaatmarsen en de groeiende vraag naar meer duurzaamheid worden steeds grotere imagocampagnes opgezet. Maar nog steeds komt de bankensector geregeld in het nieuws door leaks en onderzoeksrapporten over schandalen, witwaspraktijken en schadelijke investeringen. Zo kwam het afgelopen jaar alleen al aan het licht dat banken die actief zijn in België betrokken zijn bij onmenselijke detentiecentra voor migranten in de VS en de ontbossing in het Amazonewoud.
Volgens recent onderzoek staat minder dan 1% van de 270 miljard euro spaargeld op een duurzame spaarrekening. Slechts 15% van de beleggingsfondsen worden als duurzaam in de markt gezet. Bovendien bevat het overgrote deel daarvan nog steeds investeringen in controversiële bedrijven, maar ook in fossiele brandstoffen. De meeste banken investeren dus ondanks de klimaaturgentie nog altijd massaal in fossiele brandstoffen, zelfs via beleggingsfondsen die zich als extra duurzaam voordoen.
De klassieke financiële sector blijft in grote mate rendement op korte termijn najagen, speculeert nog volop en blijft 10 jaar na de crisis heel onstabiel. Ook al paste de overheid de bankregels deels aan, de fundamentele filosofie van de meeste banken bleef dezelfde. Wat leerden ze dan uit de financiële crisis van tien jaar geleden? Je kan toch geen verschillend resultaat verwachten als je telkens opnieuw dezelfde strategie volgt?
Structurele machtsproblemen
In een klassieke commerciële bank is alle macht geconcentreerd bij de eigenaars - dus de aandeelhouders - en is winst de belangrijkste motiverende factor. Doordat de bank haar resultaten om de drie maand moet bekend maken, kunnen de aandeelhouders de druk op de ketel houden. Snel resultaten boeken is de boodschap. Die extra druk kan leiden tot de verhoging van tarieven of de verlaging van de lonen van het personeel. Ze kan de bank ook pushen tot het nemen van risico’s. Dat kan er op zijn beurt voor zorgen dat de bank door de aandeelhouders als melkkoe wordt behandeld en op de duur wordt leeggezogen. Bij de twee grootste banken actief in België zit die aandeelhouder bovendien in het buitenland, waar de winsten naartoe vloeien.
Dat korte termijn denken is ook inherent aanwezig door de nog steeds excessieve lonen, eindejaarsbonussen en aandelenopties. In sommige banken verdient de CEO 40 keer het meer dan het laagste loon. Dat betekent dat de CEO op één jaar verdient wat een bediende over zijn hele carrière zal verdienen. Dat zorgt voor een ethisch hellend vlak, waarbij schimmige praktijken door de beugel kunnen om de gouden kooi te vrijwaren.
Tijdens de financiële crisis tien jaar geleden, moest belastingbetaler alle grootbanken redden. Ze waren namelijk “too big to fail”. Ze zijn dat nog steeds, en zelfs in goede tijden hebben ze met hun investeringsbeslissingen een enorme impact hebben op ons leven. Toch is de besluitvorming binnen klassieke commerciële banken totaal ondemocratisch. Elk aandeel geeft recht op één stem op de Algemene Vergadering. Dus hoe meer aandelen, hoe meer macht. Een grote aandeelhouder kan het laken volledig naar zich toetrekken. Terwijl het enkelvoudig stemrecht (één mens, één stem) sinds decennia omarmd wordt, vinden bankiers het meervoudig stemrecht blijkbaar nog altijd de normaalste zaak van de wereld. Er is nood aan een radicaal ander soort banken, met meer maatschappelijke betrokkenheid en verantwoording.
Dromen van een andere bank
Wij dromen van een bank waar de klant ook eigenaar is en omgekeerd, zodat zij een gezamenlijk belang nastreven. Waar naast de financiële gezondheid van de bank, kwalitatieve en menselijke dienstverlening en een lange termijn-relatie met de klant de voornaamste drijfveer is. Waarbij een groot aantal burgers, institutionele aandeelhouders en middenveldorganisaties dankzij een evenwichtige en democratische besluitvorming, via een “één man, één stem” principe, betrokken zijn bij de strategische beslissingen van de bank. Een onafhankelijk maatschappelijk comité van verkozen aandeelhouders zou bovendien kunnen toezien op de toepassing van de ethische waarden van de bank, zowel in de werking van de bank als in de aangeboden producten.
Dit garandeert dat de belangen van alle stakeholders en zelfs het algemeen belang worden gerespecteerd. Dus niet alleen van de aandeelhouders, klanten en werknemers van de bank. Ook de omgeving die ze met haar investeringen mee vorm geeft. Zodat de bank een positieve impact heeft op mens en milieu. Zowel voor de huidige als toekomstige generaties, hier en ver van ons bed.
Wij dromen ook van een sobere bank, waar excessieve lonen, bonussen en gouden kooien uit den boze zijn. Een bank waar de producten eenvoudig zijn zodat iedere klant ze kan begrijpen, ongeacht zijn achtergrond en kennis. Een bank die terugkeert naar de basis van bankieren, zonder te speculeren. Een bank die niet in de fossiele brandstoffen, wapens en andere onethische of onduurzame activiteiten investeert.
Alternatieven binnen handbereik?
Zo’n bank ligt misschien binnen handbereik. NewB timmert al een paar jaar aan een bank volgens deze principes. Het moet nu de laatste cruciale horden overwinnen. Het is meer dan 60 jaar geleden dat een nieuwe bank in België opstartte, en dat blijkt geen sinecure. Het financiële establishment, waaronder een groot deel van de economische media en academische wereld, oordelen ondanks vorige crisissen en uitspattingen dat klassieke banken dé standaard zijn waaraan nieuwkomers worden afgetoetst. Men gaat er nog steeds van uit dat een aandeelhouder slechts gemotiveerd kan worden met een aanlokkelijke ‘dividenden-wortel’ of een groter stuk van de ‘meerwaarde-taart’. Nog zien ze de aanwezigheid van een grote aandeelhouder met diepe zakken, of aandeelhouders die heel snel in en uit de trein kunnen stappen, als een conditio sine qua non voor het voortbestaan van een bank. Er wordt bovendien nog steeds gepleit voor de schaalvoordelen van bankenfusies.
Nochtans blijken coöperatieve aandeelhouders bereid om weinig of geen rendement uit hun investering te eisen, indien een gemeenschappelijk of algemeen belang wordt nagestreefd. In 2008 is gebleken dat kleine en middelgrote banken beter bestand waren tegen de financiële crisis. In tegenstelling tot de grootbanken hoefden ze niet gered te worden met belastinggeld. Gespecialiseerde ethische banken blijken, bovenop een grotere maatschappelijke meerwaarde en ondersteuning van de lokale economie, op lange termijn zelfs meer winstgevend te zijn dan de grootbanken.
Eind deze maand weten we of NewB voldoende kapitaal kan verzamelen om een banklicentie te verwerven. Het zou volgens ons een verademing betekenen. Een echte coöperatieve bank zou een grote meerwaarde zijn voor het Belgische bankenlandschap. Van de 90 banken die in België aanwezig zijn, is er maar één een echte coöperatie. In Duitsland zijn er 900 coöperatieve banken en in Spanje meer dan 60. Ook Frankrijk, Nederland, Italië, Zweden en Oostenrijk hebben eigen ethische, coöperatieve banken. Waarom België dan niet?
